Nevşehir ve çevresi, tarih öncesi dönemlerden itibaren yerleşim alanı olarak kullanılmıştır. Bölgedeki yüzey araştırmaları ve kazılarda Neolitik ve Kalkolitik dönemlere ait buluntulara rastlanmıştır. Özellikle Avanos ve çevresindeki kazılar, bölgede yerleşim tarihinin MÖ 5000’lere kadar uzandığını göstermektedir.
Hititler Dönemi
Nevşehir bölgesi, MÖ 2000’lerde Hititler tarafından ele geçirilmiştir. Hititler, Anadolu’nun büyük bir bölümünü kontrol eden güçlü bir krallıktı ve bu dönemde Nevşehir, Hitit İmparatorluğu’nun önemli yerleşim alanlarından biri olmuştur. Hititler dönemine ait çeşitli kalıntılar, bölgenin bu dönemde yoğun olarak iskan edildiğini göstermektedir.
Asur ve Frig Dönemleri
Hitit İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra bölge, Asurlular ve Frigler gibi farklı medeniyetlerin egemenliğine girmiştir. Asurlular, MÖ 9. yüzyılda bölgeyi ele geçirmiş, ardından Frigler bölgeye hakim olmuştur. Frigler döneminde Nevşehir, tarım ve hayvancılıkla geçinen önemli bir yerleşim merkezi olmuştur.
Pers ve Helenistik Dönem
MÖ 6. yüzyılda Pers İmparatorluğu’nun bölgeyi ele geçirmesiyle Nevşehir, Pers satraplık sistemi içinde yönetilmiştir. Perslerin ardından Büyük İskender’in Anadolu’yu fethetmesiyle bölge, Helenistik döneme girmiştir. Bu dönemde bölge, Seleukos İmparatorluğu’nun kontrolünde kalmıştır.
Roma ve Bizans Dönemi
MÖ 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nun egemenliği altına giren Nevşehir, bu dönemde önemli bir ticaret merkezi olmuştur. Roma döneminde bölge, Kapadokya eyaletine dahil edilmiştir. Roma İmparatorluğu’nun ikiye bölünmesiyle birlikte Nevşehir, Bizans İmparatorluğu’nun sınırları içinde kalmıştır. Bizans döneminde bölge, Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte önemli bir dini merkez haline gelmiştir. Kapadokya’nın ünlü kaya kiliseleri ve manastırları bu dönemde inşa edilmiştir.
Selçuklu ve Beylikler Dönemi
- yüzyılda Selçuklu Türklerinin Anadolu’ya gelmesiyle Nevşehir, Selçuklu Devleti’nin kontrolüne girmiştir. Malazgirt Meydan Muharebesi’nden sonra (1071), bölge tamamen Selçuklu egemenliğine geçmiştir. Selçuklu döneminde Nevşehir, ticaret yolları üzerinde önemli bir konumda bulunmuş ve bu dönemde çeşitli kervansaraylar, camiler ve medreseler inşa edilmiştir. Selçukluların zayıflamasıyla birlikte bölge, Karamanlılar ve Dulkadiroğulları gibi beyliklerin egemenliği altına girmiştir.
Osmanlı Dönemi
- yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun bölgeyi ele geçirmesiyle Nevşehir, Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı döneminde Nevşehir, özellikle 18. yüzyılda Lale Devri’nde Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın teşvikleriyle büyük bir gelişim göstermiştir. Bu dönemde şehirde birçok cami, medrese, hamam ve kervansaray inşa edilmiştir.
Cumhuriyet Dönemi
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte Nevşehir, 1924 yılında il statüsüne kavuşmuştur. Cumhuriyet döneminde Nevşehir, turizm açısından büyük bir potansiyele sahip olmuş ve Kapadokya bölgesinin merkezi olarak önemli bir turizm destinasyonu haline gelmiştir. Özellikle Göreme, Ürgüp ve Avanos gibi ilçeler, doğal ve tarihi güzellikleriyle turistlerin ilgisini çekmektedir.
Nevşehir’in Antik Yerleşim Yerleri ve Kalıntıları
- Göreme Açık Hava Müzesi: Nevşehir’in en önemli turistik yerlerinden biri olan Göreme Açık Hava Müzesi, Bizans dönemine ait kaya kiliseleri, şapeller ve manastırlarla ünlüdür. Bu alan, UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer almaktadır.
- Derinkuyu Yeraltı Şehri: Nevşehir’de bulunan Derinkuyu Yeraltı Şehri, yeraltında çok katlı bir yapıya sahip olup, Bizans dönemine ait önemli bir savunma ve yaşam alanıdır. Bu yeraltı şehri, binlerce insanın barınabileceği odalar, kiliseler, su kuyuları ve tünellerden oluşmaktadır.
- Kaymaklı Yeraltı Şehri: Derinkuyu Yeraltı Şehri gibi, Kaymaklı Yeraltı Şehri de Nevşehir’in önemli tarihi yapılarından biridir. Bu yeraltı şehri, geniş tüneller ve odalarla doludur ve Bizans döneminde savunma amacıyla kullanılmıştır.
- Avanos: Avanos, tarihi Hititlere kadar uzanan bir yerleşim yeridir. Özellikle çömlekçilik ve seramik yapımıyla ünlüdür. Kızılırmak Nehri’nin kıyısında yer alan bu bölge, tarihi ve kültürel zenginlikleriyle dikkat çekmektedir.
- Ürgüp: Ürgüp, Kapadokya’nın önemli turistik merkezlerinden biridir. Tarihi kaya evleri, şarap mahzenleri ve peri bacalarıyla ünlüdür. Ayrıca, Bizans dönemine ait kiliseler ve manastırlarla da zengin bir tarihi mirasa sahiptir.
Nevşehir, zengin tarihi geçmişi, doğal güzellikleri ve kültürel mirasıyla Türkiye’nin önemli turistik bölgelerinden biridir. Kapadokya’nın kalbinde yer alan Nevşehir, her yıl binlerce yerli ve yabancı turisti ağırlamaktadır.
